Pijn
Pijn ontstaat in het brein
Als je ergens in het lichaam 'schade' hebt, bijvoorbeeld een sneetje in je hand, dan sturen de zenuwen in de hand een signaal van de schade naar de hersenen. De hersenen bepalen vervolgens of de schade bedreigend is voor het lichaam en zenden afhankelijk van de uitkomst wel of geen pijnsignaal uit.
Is de schade gering en zien de hersenen dit niet als een bedreiging voor het lichaam, dan geven de hersenen geen pijnsignaal af. Het lichaam repareert de schade, zonder dat je er iets van hebt gevoeld; het (pijn)alarm is niet afgegaan.
Maar wat nu als de schade groter is, bv bij een gebroken been of een snijwond? De hersenen beoordelen het signaal vanuit de zenuwen dan waarschijnlijk wel als een bedreiging en geven het (pijn)alarm af. De pijn zorgt ervoor dat je actie onderneemt en je lichaam beschermt, bv je been ontlast of de wond verbindt. Heel nuttig dus!
Pijnervaring is mede afhankelijk van context
Of de hersenen de signalen vanuit de zenuwen als een bedreiging voor het lichaam beoordelen, hangt niet alleen af van de mate van het letsel, maar ook van de 'context' waarin iets gebeurt. De context zegt iets over de situatie waarin je je bevindt.
Voorbeeld
Een jongetje is buiten aan het spelen met zijn vriendje. Ze hebben plezier, ravotten heftig en gooien elkaar op de grond; geen probleem....
Hetzelfde jongetje heeft net een spelletje gedaan en daarbij verloren. Vervolgens krijgt hij een vrij kleine duw van zijn vriendje; nu voelt hij pijn in zijn schouder en begint te huilen....
Het feit dat het jongetje net een spelletje heeft verloren, zorgt blijkbaar voor een heftigere reactie van de hersenen op een lichamelijke prikkel dan het ravotten in de eerste situatie. Dit is normaal; de gevoeligheid van ons zenuwstelsel past zich aan aan de situatie.
(vrij naar prof. J. Nijs)
Volumeknoppen
Op het traject van het letsel in de hand tot in de hersenen zitten op zeker 5 plaatsen een soort 'volumeknoppen'. (zie bovenstaand plaatje). Deze volumeknoppen kunnen het signaal dat vanuit de zenuwen naar de hersenen gaat verzwakken of versterken. De afstelling van de volumeknoppen bepaalt dus in welke mate we het signaal voelen, met andere woorden: hoe gevoelig/sensitief je bent. Dit is een heel nuttig systeem.
Enkele voorbeelden:
-
Als je koorts hebt, kan je hele lichaam pijn doen. Dat komt niet door schade aan de spieren, maar door de koorts (bedreiging van gezondheid) die het zenuwstelsel gevoeliger heeft gemaakt. Er is geen reden de spieren te behandelen. Als de koorts afneemt, neemt ook de pijn af.
-
Als je drie dagen nauwelijks geslapen hebt, ben je prikkelbaar en voel je je geradbraakt. Door het slaapgebrek is je energieniveau laag en daardoor word je gevoeliger.
-
Als je aangeraakt wordt door iemand waar je verliefd op bent, heeft die aanraking een heel ander effect op je dan wanneer je een hekel zou hebben aan die persoon.
-
Veel vrouwen zijn bepaalde dagen van de maand wat gevoeliger dan andere dagen. De hormonale cyclus bedient in dit geval de volumeknoppen.
In bovenstaande voorbeelden gaat het meestal om relatief korte perioden van verhoogde gevoeligheid, waarna alles zich weer herstelt naar normaal. Er zijn echter ook oorzaken waardoor het zenuwstelsel voor een lange tijd extra gevoelig blijft. Denk bijvoorbeeld aan lange periodes van stress, een angstige ervaring (trauma), verwaarlozing in de jeugd, darmproblemen, ongezonde voeding etc.
Gitaarmetafoor
Je kunt het pijnsysteem goed vergelijken met het spelen op een elektrische gitaar.
Bij zowel de elektrische gitaar als bij het pijnsysteem zijn er maar twee factoren die het 'volume' bepalen, nl:
-
Hoe hard speel je? (oftewel, hoeveel signalen komen er via de zenuwen richting het brein?)
-
Hoe hard staat de versterker afgesteld? (oftewel, hoe gevoelig is het zenuwstelsel? )
Aan beide factoren kun je wat doen. Alleen naar het lichaam kijken levert vaak niet voldoende op, alleen naar het zenuwstelsel ook niet. Maar als je die twee combineert is er heel wat mogelijk, ook (juist) bij chronische pijn.
De signalen uit het lichaam
Bij de meeste pijn die langer aanhoudt, is er geen sprake van een echt letsel, d.w.z. er is niets gescheurd of gebroken. Botbreuken en scheuren van pezen en banden herstellen doorgaans in 6-10 weken. Toch is er blijkbaar wel iets 'mis' in het weefsel, wat ervoor zorgt dat er signalen naar de hersenen gestuurd worden en die vervolgens door de hersenen vertaald worden in pijn. Nieuwe inzichten laten zien dat deze signalen vrijwel altijd komen uit wat we noemen ‘de grondsubstantie’.
Grondsubstantie
Het lichaam bestaat voor een groot deel uit water. Dit is echter niet in de vorm van kraanwater maar in de vorm van een gel die zich rond alle spieren, alle botten, organen, pezen en zenuwen bevindt. Deze gel is de grondsubstantie waarin onze cellen leven, net als vissen in de zee.
Net zoals het voor vissen van levensbelang is dat de zee schoon blijft, zo is het voor onze cellen van levensbelang dat de grondsubstantie schoon blijft. Daarom liggen er heel veel zenuwuiteinden (chemosensoren) in deze gel om de kwaliteit in de gaten te houden en signalen naar de hersenen te sturen als de kwaliteit verstoord raakt.
Voorbeeld
Als je lang stil zit op een stoel verzuurt de grondsubstantie in je billen en gaat er een boodschap naar de hersenen. De hersenen sturen een boodschap terug waarop je gaan verzitten. Dit gebeurt meestal op onbewust niveau. Als je zenuwachtig bent zijn je zenuwen gesensitiseerd (gevoeliger) en zul je veel vaker van houding veranderen.
Er wordt heel wat gedumpt in de grondsubstantie van ons lichaam: afvalstoffen van de cellen, resten van doorgemaakte infecties e.d. Dat geeft op zich niet, want ons lymfesysteem voert deze afvalstoffen weer allemaal keurig af.
Soms hopen zich te veel afvalstoffen op in het weefsel, bijvoorbeeld door overbelasting, ontsteking en/of ongezonde voeding. Of wordt de afvoer belemmerd door verklevingen in het omliggende bindweefsel, door verkramping van spieren en/of te weinig beweging. Dan verzuurt de grondsubstantie en dat is vaak de bron van veel pijn. De grondsubstantie zie je niet op foto’s, daarom is het maken van röntgen foto’s of MRI’s meestal niet zinvol.
Pijn is zelden het resultaat van schade, maar bijna altijd van verzuring van het vocht in de weefsels
(en daar is meestal wel wat aan te doen)
Gevoeligheid van het zenuwstelsel
Er zijn heel veel factoren die een invloed kunnen hebben op de gevoeligheid van het zenuwstelsel en dus op de intensiteit van de pijn.
Pijn = signalen uit lichaam x gevoeligheid zenuwstelsel
De bron van de pijn komt in bovenstaand plaatje uit de linker bovenhoek. Een breed scala aan emoties, gedachten en gedrag (uit de overige hoeken), kan de signalen uit de linker bovenhoek versterken of verzwakken.
Je kunt het voor jezelf in kaart brengen door de verschillende items een cijfer te geven, zoals hieronder:
De verschillende factoren kunnen met elkaar verbonden zijn. Bijvoorbeeld door angst voor schade of pijn ga je bepaalde bewegingen vermijden. Of je voelt je niet goed en wil dat compenseren met lekkere (maar ongezonde) voeding. Door hier eerlijk naar te kijken, kun je de punten selecteren die je wilt veranderen.
Als je op deze manier de gevoeligheid van je zenuwstelsel gaat verminderen, zal de pijn al gaan afnemen, nog los van wat je met de bron van de pijn doet.
Er zijn veel manieren om zelf de gevoeligheid van je zenuwstelsel te verminderen. Alles wat rust, ontspanning, het gevoel van veiligheid, genot, verbinding, of aangename afleiding geeft, kan daarbij helpen. Heel direct inwerken op het centrale zenuwstelsel kan met bijvoorbeeld meditatie/mindfulness.
Een verstoorde darmfunctie kan mogelijk een belangrijke onderhoudende factor van een overgevoelig zenuwstelsel zijn. Met gezonde voeding kun je vaak al veel bereiken.
Als de klachten ernstiger zijn, is er mogelijk hulp van een specialist nodig.
Praktische tips en links:
-
Probeer altijd te bewegen alsof je geen pijn hebt. Des te soepeler en normaler je beweegt des te eerder je geneest. Je kunt de neiging voelen alles vast te zetten, dit is echter alleen zinvol in de uren vlak na een letsel, daarna eigenlijk nooit.
-
Onderstaand plaatje geeft je wat suggesties hoe je op makkelijke, en goedkope, manier je eigen herstel kunt bevorderen.
